HỌC VĂN CHỊ NGUYỄN MINH HIÊN

Đề bài:

Trong “Nét độc đáo của phong cách Nguyễn Minh Châu”, Ngọc Huy viết: “Viết về những người phụ nữ, những người đàn bà lam lũ khổ cực cả đời, Nguyễn Minh Châu không chỉ kiếm tìm, tôn vinh vẻ đẹp, phẩm chất người phụ nữ mà nhà văn còn lí giải cội nguồn vẻ đẹp ấy chính là lòng nhân hậu, đức hạnh, phẩm tiết bám sâu trong tâm hồn, tâm linh con người”.

Bằng việc phân tích nhân vật người đàn bà trong tác phẩm “Chiếc thuyền ngoài xa” anh (chị) hãy chứng minh nhận định trên.

Bài làm

Bước qua khói lửa, bom đạn của chiến tranh, những tưởng con người sẽ có một cuộc sống bình yên, hạnh phúc. Thế nhưng, trong cuộc sống thời hậu chiến, những con người bé nhỏ, đáng thương vẫn đang phải “vật lộn” với những lo toan, mưu sinh. Dường như Nguyễn Minh Châu sinh ra, ở đây để trở thành “kẻ nâng giấc cho những người bé nhỏ ấy. Những con người cùng đường, tuyệt độ, bị cái ác hoặc số phận đen đủi đẩy con người ta đến chân tường, những con người cả tâm hồn và thể xác bị hắt hủi và đày đọa đến ê chề, hoàn toàn mất hết lòng tin vào con người và cuộc đời để bênh vực cho những con người không có ai để bênh vực”. Điều đó càng rõ hơn khi Nguyễn Minh Châu viết về người phụ nữ. Trong “Nét độc đáo của phong cách Nguyễn Minh Châu”, Ngọc Huy từng nhận xét: “Viết về những người phụ nữ, những người đàn bà lam lũ khổ cực cả đời, Nguyễn Minh Châu không chỉ kiếm tìm, tôn vinh vẻ đẹp, phẩm chất người phụ nữ mà nhà văn còn lí giải cội nguồn vẻ đẹp ấy chính là lòng nhân hậu, đức hạnh, phẩm tiết bám sâu trong tâm hồn, tâm linh con người”. Người đàn bà hàng chài trong “Chiếc thuyền ngoài xa” thật đúng với nhận xét ấy!

“Chiếc thuyền ngoài xa” được Nguyễn Minh Châu sáng tác trong giai đoạn hai vào năm 1983, khi cảm hứng sáng tác của nhà văn dần dần chuyển sang tính chất triết luận về những giá trị nhân bản đời thường, khám phá ý nghĩa bản chất con người trong cuộc mưu sinh, trong hành trình nhọc nhằn kiếm tìm hạnh phúc và hoàn thiện nhân cách. “Chiếc thuyền ngoài xa” được in lần đầu trong tập “Bến quê”, sau được tác giả lấy làm tên chung cho cả tập truyện ngắn từ truyện “Bức tranh” trở đi, in năm 1987. Người đàn bà hàng chài là một minh chứng cho cảm hứng sáng tác đó, bởi Nguyễn Minh Châu không chỉ tìm kiếm, tôn vinh vẻ đẹp, phẩm chất ẩn chứa trong người đàn bà ấy mà còn đi lí giải cội nguồn của vẻ đẹp ấy.

Từ nhận định của Ngọc Huy chúng ta thấy ông muốn nhấn mạnh những áng văn của của Nguyễn Minh Châu khi viết về người phụ nữ góc nhìn của tác giả luôn chú ý tới những người phụ nữ vất vả, lam lũ cả cuộc đời. Những người phụ nữ bé nhỏ tội nghiệp ấy tưởng như sẽ bị lãng quên, vùi lấp dưới đáy của xã hội. Nhưng Nguyễn Minh Châu đã tìm kiếm để rồi phát hiện những vẻ đẹp ẩn giấu trong tâm hồn họ, ngời sáng như những viên ngọc trai đang chìm sâu dưới đáy biển. Nếu chỉ dừng lại ở bấy nhiên thì chắc chắn chưa thỏa với ngòi bút triết luận, luôn muốn đi sâu, lí giải một cách cặn kẽ những vấn đề nhân sinh nhức nhối. Chính vì lẽ đó Ngọc Huy mới dám khẳng định rằng: “Nguyễn Minh Châu không chỉ kiếm tìm, tôn vinh vẻ đẹp, phẩm chất người phụ nữ mà nhà văn còn lí giải cội nguồn vẻ đẹp ấy chính là lòng nhân hậu, đức hạnh, phẩm tiết bám sâu trong tâm hồn, tâm linh con người”.

Người đàn bà hàng chài - một người phụ nữ lam lũ, khổ cực cả đời. Nếu như thị của Kim Lân khổ sở vì miếng ăn, tưởng như đã đánh mất cả lòng tự trọng và tôn nghiêm của người phụ nữ khi theo không một người đàn ông lạ mặt về để làm vợ. Tưởng chừng cuộc đời ấy sẽ khổ sở, cùng cực nhưng không Kim Lân vẫn để thị vẫn có một gia đình hạnh phúc, có ước mơ đang được nhen nhóm từ ngôi nhà bé nhỏ ấy. Còn người đàn bà hàng chài của Nguyễn Minh Châu thì sao? Cuối cùng người đàn bà ấy có hạnh phúc không? Không ai biết, nhưng chính chị đã lựa chọn số phận cam chịu một cuộc sống khổ sở, khổ sở cùng cực đến hết một đời.

Xuyên suốt toàn bộ câu chuyện, hầu như người đọc không hề được biết đến tên gọi của chị, khi thì gọi là “người đàn bà hàng chài”, lúc lại gọi là “mụ”, rồi đến “chị ta”. Người đàn bà vô danh ấy trạc tuổi bốn mươi, một thân hình quen thuộc của người đàn bà vùng biển, cao lớn với những đường nét thô kệch. Khuôn mặt khó coi bởi những vết sẹo rỗ do bệnh đậu mùa từ ngày bé để lại không những thế trên khuôn mặt ấy còn lộ rõ sự mệt mỏi sau một đêm thức trắng kéo lưới, tái ngắt và dường như đang buồn ngủ. Ở chị còn phơi lộ sự nghèo đói, nhếch nhác khi thấy tấm lưng áo bạc phếch, rách rưới, nửa thân dưới ướt sũng. Có lẽ đây chính là chân dung con người có một cuộc đời nhọc nhằn, lam lũ, sinh ra để gánh vác công việc, để chèo chống với phong ba! Chỉ vì xấu xí nên cơ hội hạnh phúc của chị cũng ít hơn những người khác, mặc dù gia đình khá giả, có nhà ở trên phố nhưng vì ngoại hình xấu xí nên không nên duyên với ai. Người đàn bà này lại có mang với một anh con trai nhà hàng chài hay đến nhà mua đồ về đan lưới nên họ đã trở thành vợ chồng. Trước đây chồng chị từng là một anh con trai “hiền lành nhưng cục tính” nhưng do gia hoàn cảnh gia đình nghèo khổ và thiếu thốn, nhà đông con lại sống trên một chiếc thuyền, miếng ăn phụ thuộc vào những ngày trời yên biển lặng có thể ra khơi đánh bắt, còn những ngày phong ba thì … cả nhà phải ăn xương rồng luộc chấm muối. Đã khiến anh trở thành một kẻ vũ phu. Chỉ còn biết đánh đập vợ để giải tỏa những bế tắc của cuộc sống, ba ngày hắn đánh chị một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng, cứ khi nào lão thấy khổ quá lại lôi vợ ra đánh, trút giận với những lời lẽ cay độc. Người đàn bà chỉ nhẫn nhịn chịu đựng “không hề kêu một tiếng, không chống trả, không tìm cách chạy trốn”. Đúng, người đàn bà ấy tự lựa cho mình một số phận lam lũ, cùng cực. Những gì chị đang phải trải qua là những áp lực về cuộc sống vật chất cũng như áp lực về tinh thần sau những trận đòn roi. Hình ảnh người phụ nữ lam lũ, có cuộc đời cực nhọc bước ra từ trang sách Nguyễn Minh Châu, để lại trong lòng bạn đọc nhiều ám ảnh.

Vậy điều gì đã khiến người phụ nữ ấy làm như vậy? Nhà văn Nguyễn Minh Châu đã đưa ra câu trả lời thỏa đáng cho chúng ta khi để người đàn bà ấy kể lại câu chuyện cuộc đời của mình nơi tòa án huyện. Người đọc không thể nào quên những hình ảnh một người phụ nữ miền biển mang trong mình nỗi đau khổ, sự nhẫn nhục của một cuộc đời lam lũ, vất vả đến cùng cực mà nhưng lại toát lên vẻ đẹp tiềm ẩn của con người dù sống trong tăm tối khó khăn. Đó là vẻ đẹp của tâm hồn, phẩm chất của người đàn bà hàng chài. Ẩn sau một số phận nghiệt ngã, những biểu hiện có phần nhu nhược, yếu đuối lại là một tấm lòng nhân hậu, đức hạnh, phẩm tiết bám sâu trong tâm hồn, tâm linh con người chị.

Đằng sau vẻ ngoại hình xấu xí, thô kệch lại là tấm lòng vị tha, độ lượng. Chị hiểu rõ vì mưu sinh, vất vả, cuộc sống ngày một khó khăn, nên đã khiến một anh chàng từ hiền lành, chẳng khi nào động chân động tay với vợ, nay thành kẻ vũ phu bạo hành. Chị hiểu và thông cảm cho nỗi khổ u uất trong lòng chồng và chị sẵn sàng chia sẻ nỗi khổ ấy bằng sự chịu đựng những trận đòn roi kì lạ “ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng” cứ liên tiếp ngày qua ngày. Ấy vậy mà người đàn bà ấy, không một lời kêu than trách oán cũng chẳng chạy trốn, bỏ đi mỗi khi chồng bạo hành. Trái lại, chị còn tự nguyện lên bờ cho chồng đánh và chịu đựng những trận đòn như lửa cháy. Không chỉ thấu hiểu, thương xót cho nỗi khổ của chồng, chị luôn luôn tự cảm thấy mình có lỗi và có suy nghĩ mặc cảm: “giá tôi đẻ ít đi và tôi sắm được cái thuyền rộng hơn”. Vì cuộc sống của những đứa con, chị thà bị đánh chứ không chịu bỏ chồng. Chị đã từ chối lời đề nghị giải thoát khỏi lão chồng vũ phu với lí lẽ: “Đàn bà trên thuyền chúng tôi phải sống cho con chứ không phải sống cho mình như trên đất được”. Nếu nghệ sĩ Phùng nhìn người đàn ông dưới góc độ lí lịch, thành phần, chánh án Đẩu nhìn người đàn ông dưới góc độ pháp luật, thằng Phác nhìn người đàn ông dưới con mắt trẻ thơ thì chỉ duy nhất người phụ nữ - nạn nhân của bạo hành gia đình lại nhìn anh ta dưới con mắt thương cảm bởi chị hiểu lí do vì sao người chồng lại trở nên độc ác như vậy. Đó là vì cái đói cái nghèo, vì gánh nặng mưu sinh đã ghì con người ta xuống sát đất, biến đổi cả tâm tính con người. Trong khi mọi người nhìn người đàn ông như một ác nhân thì người phụ nữ nhìn anh ta như một nạn nhân.

Chị tuy thất học nhưng có cái nhìn sắc sảo, thấu hiểu lẽ đời, thấu tình đạt lí. Chị xuất hiện ở tòa án huyện trong tâm thế bị động, không tự nguyện và cũng không muốn viết đơn bỏ chồng. Khi mới bước chân đến tòa án, chị tỏ ra rất lúng túng và sợ sệt, xưng hô lễ phép “con” - “quý tòa” và nhìn xung quanh với ánh mắt lo sợ. Nhưng khi nghe lời khuyên và hiểu thiện chí của Đẩu, của Phùng, chị thay đổi thái độ: từ chối lời đề nghị giúp đỡ, đau đớn đánh đổi mọi giá để không phải bỏ chồng, đưa ra những lí do bằng việc kể lại câu chuyện về cuộc đời mình. Chị giúp Đẩu và Phùng nhận ra sự thiếu thực tế của họ: “Lòng các chú tốt, nhưng các chú đâu có phải là người làm ăn…cho nên các chú đâu có hiểu được cái việc của người làm ăn lam lũ, khó nhọc… Là bởi vì các chú không phải là đàn bà, chưa bao giờ các chú biết như thế nào là nỗi vất vả của người đàn bà trên một chiếc thuyền không có đàn ông”. Hiểu được rằng Phùng và Đẩu muốn mình không còn phải chịu những trận đòn roi nữa, nhưng sự sâu sắc và thấu hiểu lẽ đời của chị đã lí giải cho họ: “Đàn bà hàng chài ở thuyền chúng tôi cần phải có người đàn ông để chèo chống khi phong ba, để cùng làm ăn nuôi nấng đặng một sắp con nhà nào cũng trên dưới chục đứa”. Vậy nên nếu bỏ chồng, chị và các con không những mất đi chỗ dựa mà trong bão to, sóng dữ, thử hỏi nếu không có người đàn ông thì số phận chiếc thuyền ấy sẽ ra sao? Cuộc sống của người đàn bà hàng chài và những đứa con của chị sẽ ra làm sao? Tất cả những điều đó cho ta thấy ở người đàn bà hàng chài có sự sắc sảo, hiểu biết, thấu hiểu lẽ đời nhưng không bộc lộ, hiển hiện ở bên ngoài mà được cất giữ, giấu kín ở bên trong. Đây là người phụ nữ khiêm nhường, dù biết tất cả nhưng không chọn cách sống cho riêng mình.

Vượt lên trên sự cay đắng và cơ cực ấy, tình mẫu tử của chị tỏa sáng, đó chính là đức hi sinh cao thượng của thiên chức người mẹ. “Ông trời sinh ra người đàn bà là để đẻ con, rồi nuôi con cho đến khi khôn lớn cho nên phải gánh lấy cái khổ”. Với chị, “gánh lấy cái khổ vì con” là lẽ đương nhiên. Chị vất vả ngày đêm kéo lưới trên mặt biển đầy sóng gió hay chịu đựng trận đòn như cơm bữa của chồng là vì con, chị gồng mình để gánh chịu những đòn roi của chồng cũng bởi những đứa con. Chị hiểu hơn ai hết, một cuộc hôn nhân tan vỡ thì những đứa con luôn là người gánh chịu nỗi đau nhiều nhất, một gia đình hạnh phúc là gia đình còn có đầy đủ các thành viên dù đâu đó trong gia đình ấy vẫn còn nhiều khiếm khuyết. Vì thương con và để tránh sự tổn thương cho con nên người đàn bà xin với chồng “đưa lên bờ mà đánh”. Rồi cũng lo trước sự phản ứng dữ dội của thằng Phác khi chứng kiến cảnh “bạo lực” đó, sợ nó làm điều gì dại dột đối với bố nó mà chị đành ngậm ngùi gửi đứa con yêu thương của mình lên rừng ở với ông ngoại. Hơn nữa người đàn bà còn muốn bảo vệ tâm hồn non trẻ của đứa con trước những tác động không tốt từ hoàn cảnh. Tình mẫu tử thiêng liêng, cao thượng ấy đã chắp cánh cho chị đưa đàn con bay vút lên trên sự cơ cực, đói kém, nhọc nhằn, lam lũ. Chị chắt chiu dành dụm những niềm vui nhỏ nhất: vui nhất là khi nhìn đàn con được ăn no, khi vợ chồng, con cái sống vui vẻ, hòa thuận. Tấm lòng của người mẹ ấy thật đáng trân trọng biết bao.

Tất cả những vẻ đẹp, những phẩm chất tốt đẹp của người đàn bà ấy từ đâu mà có. Có phải do Phùng và Đẩu mang đến chăng? Không! Cội nguồn và vẻ đẹp ấy chính là tấm lòng nhân hậu, đức hạnh, phẩm tiết đã bám rễ trong chính tâm hồn, tâm linh chị, một người mẹ hết mực yêu thương con, một người vợ thấu hiểu chồng, một người phụ nữ đời thường nhưng không tầm thường.

Qua nhân vật người đàn bà hàng chài ta càng thấy nhận xét của Ngọc Huy thật đúng. Ở những trang thấm đượm tình người ấy, Nguyễn Minh Châu không đơn thuần phát hiện và tôn vinh vẻ đẹp, phẩm chất của người phụ nữ mà còn tìm cho ra cội nguồn của nó. Cội nguồn của những vẻ đẹp khuất lấp ấy chính là tấm lòng nhân hậu, đức hạnh, phẩm tiết đã bám sâu trong tâm hồn, tâm linh con người. Nguyễn Minh Châu quan niệm “Văn học và đời sống là những vòng tròn đồng tâm mà tâm điểm là con người”. Và trong con người ấy, Nguyễn Minh Châu lại tìm ra những vẻ đẹp khuất lấp, những hạt ngọc ẩn giấu trong tâm hồn con người. Và người đàn bà hàng chài là một minh chứng cho quan niệm ấy. Bởi ngay từ đầu chính Phùng và Đẩu chỉ thấy ở người đàn bà này những xấu xí, thô kệch thậm chí là ngớ ngẩn. Nhưng khi nghe người đàn bà ấy kể về cuộc đời mình thì chính Phùng và Đẩu, hai người tự cho mình là có học, có cái nhìn sâu sắc về cuộc đời tự thấy bản thân còn nhiều điều thiếu sót. Từ giây phút ấy trong mắt Phùng và Đẩu mới thấy người đàn bà ấy đẹp biết bao. Vẫn là giọng văn đậm tính triết luận, mỗi câu chuyện của Nguyễn Minh Châu đều tự nhiên như thế, để lại trong lòng mỗi bạn đọc biết bao câu hỏi và cũng tự tìm được cho mình câu trả lời cho những câu hỏi ấy.

Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu là một trong những tác phẩm xuất sắc phản ánh rất rõ bức tranh xã hội Việt Nam sau ngày giải phóng hoàn toàn miền Nam, tuy chiến tranh đã đi qua thế nhưng hậu quả nó để lại cho con người, cho mảnh đất quê hương thì còn mãi dai dẳng, chính cái đói, cái nghèo kiệt quệ đã khiến con người ta khốn khổ, tha hóa. Tuy nhiên không nhằm mục đích nhấn mạnh vào vấn đề này, mà chủ yếu Nguyễn Minh Châu muốn khai thác vẻ đẹp tâm hồn của những con người nhỏ bé, những khía cạnh đạo đức, từ đó dẫn ra những quan điểm mới về cách nhìn nhận cuộc đời, cách cảm nhận những vẻ đẹp chân chính mà ở đây là hình ảnh người đàn bà hàng chài với vẻ đẹp của tình mẹ, sự bao dung và thấu hiểu lý lẽ ở đời. Nguyễn Minh Châu đã hoàn thành sứ mệnh của mình trong cuộc hành trình khám phá những ẩn khuất trong cuộc đời phức tạp đó chính là “đưa bạn đọc đến với xứ sở của cái đẹp” - cái đẹp được tìm thấy trong chính những con người lao động nhỏ bé, bình dị thế! Điều đó thật đáng trân trọng biết bao!

Để làm chủ bài văn, các em có thể đăng ký khóa học 10 NGÀY "CHẠY" VĂN của Học Văn chị Hiên nhé!

ĐĂNG KÍ KHOÁ HỌC TẠI ĐÂY!

Cập nhật thêm những bài viết hay tại các kênh truyền thông của HVCH:

Fanpage:  Học văn chị Hiên

Youtube: Học văn chị Hiên - Youtube 

IG: Học văn chị Hiên

Tiktok: Học văn chị Hiên